Stakingsposten op de openbare weg: niet alles is toegestaan

Een geïrriteerde automobilist is gisteren met zijn wagen door een stakingspost gereden en verwondde daarbij twee stakers. Een aanleiding om de legaliteit van stakingsposten op de openbare weg opnieuw onder de loep te nemen.

Geen wettelijke definitie

Hoewel er geen wettelijke definitie is, wordt staking doorgaans omschreven als een collectieve werkonderbreking door werknemers. Strikt genomen maken het organiseren van stakingsposten, het blokkeren of bezetten van een bedrijf geen deel uit van het stakingsrecht. Toch wordt op internationaal niveau steeds vaker erkend dat stakingsposten een uitbreiding van het stakingsrecht vormen, omdat ze het effectiever maken: ze kunnen stakers aanmoedigen en niet-stakers ontmoedigen.

Deze zogenaamde "losstaande daden van de staking" kunnen echter verboden worden als ze buitensporig zijn, zoals bij gewelddadig gedrag, schade aan eigendommen, strafbare feiten of een overdreven aantasting van het eigendomsrecht van de werkgever of van de rechten van derden of niet-stakers.

Is er sprake van kwaadwillige belemmering van het verkeer?

In dit specifieke geval was de stakingspost duidelijk opgesteld op een openbare weg, waardoor de doorgang van weggebruikers werd gehinderd. Dat leidde – hoewel dit geen excuus is – tot een aanrijding, waarbij onder meer een arts niet tijdig een spoedgeval kon bereiken. Dit roept vragen op over de wettelijkheid van de actie, in het licht van artikel 406, §1 van het Strafwetboek, dat het misdrijf "kwaadwillige belemmering van het verkeer" strafbaar stelt.

De interpretatie van het woord “kwaadwillig”, dat in 1963 aan deze oude wet werd toegevoegd, is hierbij van belang: volstaat de intentie om de weg te blokkeren, of moet er echt een ‘kwaadwillig doel’ zijn? Die tweede interpretatie zou het moeilijker maken om stakers strafrechtelijk te veroordelen.

Beide visies zijn in de rechtspraak terug te vinden. Zo oordeelde het Arbeidshof van Antwerpen in 2019 over een stakingspost die werd opgesteld op een kruispunt nabij de haven. De rechtbank beschouwde de enkele blokkade van de weg al als een kwaadwillige belemmering.

Voorbeeld: de zaak van Cheratte

Op 19 oktober 2015 werd de autosnelweg A30/E40 ter hoogte van de brug van Cheratte urenlang geblokkeerd. Daarbij vonden verschillende incidenten plaats, waaronder het verhinderen van een arts die onderweg was naar een noodoproep. In die zaak werden meerdere stakers – ook vakbondsafgevaardigden – in eerste aanleg én in beroep veroordeeld voor kwaadwillige verkeersbelemmering.

Cassatie en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Het Hof van Cassatie bevestigde op 23 maart 2022 zijn eerdere rechtspraak van 7 januari 2020: stakingsposten die de openbare weg blokkeren zijn strafbaar omwille van de verkeersveiligheid. Deelname aan een vakbondsactie biedt dus géén straffeloosheid voor zulke daden.

De veroordeelde stakers trokken vervolgens naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. In een recent arrest van 16 januari 2025 (zaak Bodson e.a.) gaf het Hof gelijk aan België. Het bevestigde dat het stakingsrecht, zoals gewaarborgd door artikel 11 van het EVRM, niet inhoudt dat vakbonden of hun leden zomaar de openbare weg mogen blokkeren, zeker niet zonder voorafgaande toestemming, en al zeker niet wanneer dit een snelweg betreft die urenlang volledig wordt geblokkeerd. Dergelijke acties verstoren het dagelijks leven, hinderen wettige activiteiten van derden en creëren bovendien gevaarlijke situaties voor weggebruikers.

Het Hof benadrukte ook dat een werknemer die zich schuldig maakt aan dergelijke feiten, het risico loopt om wegens dringende reden ontslagen te worden.

Wat met het incident van maandag?

Toch moeten de omstandigheden van elk geval afzonderlijk bekeken worden. Het is nog niet zeker of het incident van maandag als een kwaadwillige belemmering kan worden beschouwd, vooral omdat het om een kleine weg ging en de blokkade niet absoluut was: sommige voertuigen mochten door, zoals bij een filterblokkade. Hoe dan ook, niets rechtvaardigt het gebruik van geweld tegen de stakers.